Treba li seći trsku na Ludaškom jezeru?

Močvarna staništa su često pod dominacijom jedne biljne vrste, obične trske (Phragmites australis syn. communis), koja je jedna od kolonizatora plitke vode. Stajaće vode (jezera) tokom svoje istorije prolaze kroz niz etapa, od otvorenih voda sa vodenom i močvarnom vegetacijom, preko plitkih voda sa vegetacijom vlažnih livada i pašnjaka, do potpunog zarastanja i naseljavanja drvenaste vegetacije. Trska, kao jedna od prvih i najprilagodljivijih vrsta, ubrzava proces zarastanja vodenih staništa. Ovaj proces sukcesije je prirodan, a čovekovim intervencijama može se samo ubrzavati i/ili usporavati.

U pogledu sukcesije vegetacije ni Ludaško jezero nije izuzetak. Stalno košenje trske je u istorijskom periodu onemogućio da se na Ludaškom jezeru razvije grmolika i šumska vegetacija, i barske zajednice sa otvorenim vodama su se manje-više održale. Vodene zajednice sa mozaično raspoređenim tršćacima predstavljaju stanište za veliki broj biljaka i životinja i kod nas su prioritet sa aspekta zaštite prirode. Takođe, ukazano je i na presudan uticaj tršćaka u filtriranju površinskih voda i na regulaciju vodnog režima određenog područja. Značaj Ludoškog jezera je evidentan, međutim, u ovom trenutku smo svedoci jakog ubrzavanja prirodnog procesa zarastanja jezera i njegovih obala usled snažnog priliva velikih količina organske materije iz Palićkog jezera i okolnog poljoprivrednog zemljišta.

Čini se da se prilikom odlučivanja o budućnosti Ludaškog jezera moraju usaglasiti dva kontraverzna zahteva. Sa jedne strane, treba sačuvati tršćake kao staništa i životni prostor velikog broja jako specifičnih vrsta i obezbediti obavljanje njene filtrirajuće uloge, a istovremeno zaustaviti sukcesiju zarastanja plitkih voda i pojavu drvenastih biljaka. Iskustva drugih nam ukazuju da se ovi zahtevi mogu uskladiti samo kontrolisanom eksploatacijom i uklanjanjem biomase koja se stvara u jezeru i oko njega.

Aktivnosti na uklanjanju viška biomase ne smeju da se zasnivaju samo na ekonomskim parametrima. Kvalitet trske varira od mesta do mesta i ponegde ne zadovoljava kvalitet koji je neophodan za građevinske potrebe. I nekvalitetna trska se mora ukloniti sa jezera i eventualno upotrebiti za neke druge namene (grejanje, ...). Trska i livadska vegetacija nikako ne bi smela da se pali jer cilj seče je da se iz vode izdvoji što veća količina neorganskih i organskih materija. Spaljivanjem vegetacije neogranske materije ostaju u vodi i ne dolazi do njenog pročišćavanja a nekontrolisano se uništavaju staništa za gnežđenje ptica.

Prilikom eksploatacije trske mora se voditi računa i o tome da seča predstavlja jednu destruktivnu operaciju koja svakako ima negativan uticaj na životne zajednice biljaka i životinja koje su vezane za trsku. Određeni broj vrsta ptica se gnezdi samo na staroj, uginuloj ali uspravnoj trsci, dok se brojnost velikog broja zglavkara, koji su osnovna hrana pticama, naglo smanjuje nakon košenja. Iz tog razloga se košenje mora organizovati po jedinstvenom programu dvo- i/ili trogodišnje rotacije košanica, sa istovremenim obezbeđivanjem prostora koje se uopšte ili vrlo retko uznemirava.

Takođe, koliko nekontrolisana i prekomerna eksploatacija može narušiti krhku ravnotežu i negativno uticati na živi svet, takođe  i nečinjenje može imati negativne posledice na Ludaško jezero. Ukoliko se ne uradi nešto na organizovanom uklanjanju što većih količina biomase iz Ludaškog jezera i njegove okoline, njegova sudbina je zapečaćena. Dalje zarastanje sa trskom će se nastaviti, talozi od mrtve organske materije će se povećavati do potpunog nestanka otvorenih voda i naseljavanja higrofilne, a kasnije i suvozemne vegetacije. Ovo može da ima nasegladive posledice na vodni režim celog područja.

Zadatak izrade jedinstvenog programa upravljanja biomasom Ludaškog jezera pripada JP "Palić-Ludaš" koji je, Uredbom o zaštiti Specijalnog rezervata prirode "Ludaško jezero", dobilo na upravljanje ovo područje. Naravno, program mora da se izradi uz sagledavanje potreba i mogućnosti lokalnog stanovništva, asistenciju stručnjaka, a realizuje kroz nadzor nadležnih institucija zaduženih za zaštitu prirode.

• < Stanje i perspektive populacije barske kornjače u Ludaškom jezeru